Sekizinci Gün ve Sonrası

30 Aralık 1914 – 06 Ocak 1915 arasındaki Türk Taarruzları da böyle, kor halindeki sobaya düşen kar taneleri gibi eriyecek ve taarruzlar duracaktı. Artık bu, hem ordunun hem de insan takatinin sonuydu.

Fotoğraf: Rusların içinde Mehmetçiklerle birlikte havaya uçurduğu Sarıkamış kasabasının hemen kenarındaki demiryolu hangarları

Fotoğraf: Türk taarruzunun durması üzerine bazı alay sancakları geriye kaçırılmıştı

Fotoğraf: Sarıkamış kasabasının hemen yanındaki Sarıçamur deresindeki, altında 2000 civarında Mehmetçiğin yattığı Şehitlik

Şimdi ise roller değişmişti. Ruslar ellerindeki mevcut kuvvetlerle çevirmeye başlamışlardı. 9'uncu Kolordu Komutanı İhsan Paşa ve Karargâhı ne yazık ki esir düştü. Ancak, Türk Ordusu'nun çekilişini takip etmemekle, Ruslar büyük bir fırsat kaçırmış oldular. Eğer takip etselerdi, 3'üncü Ordu tamamen eriyecekti. Ordunun kalanları da Bardız’da savunma tertibi almışlardı. Artık her türlü taarruz hareketi bitmişti. 9'uncu Kolordu 344 kişi, 10'uncu Kolordu ise 500 kişi kalmıştı. İşte bu da Sarıkamış dramının sonuydu.

Enver Paşa, emir komutayı Hafız Hakkı Paşa’ya bırakmış, kendisi İstanbul’a gitmişti. Bu arada Ulukışla’da Turan emellerini gerçekleştiremeden daha Urfa’dan dönen yeğeni Halil Bey’e söylediği şu sözler çok anlamlı ve acıdır: “Kuvveyi Külliye mahvoldu.”

Bu, kahraman ve yiğit 3'üncü Ordu'nun erimesi demekti.

Tablo: Tifüs (lekeli humma) yayan bit

Tablo: Donmuş Türk Askerleri

Kroki: Sekizinci Gün ve Sonrası