Alınan Dersler

1. Başka cephelerdeki kayıplara oranla Rus kayıpları çok ağırdır. Ancak, Türk Ordusunun kayıpları ise tek kelimeyle “Korkunç” tur. Tarihin hiçbir muharebesinde, katılan kuvvetlere oranla, böylesine zayiat verilmemiştir. Ne yazık ki bu zayiat, düşmanla çarpışmadan ziyade, “Tabiat Ana” ya karşı verilmiştir. Krokilerde gördüğünüz Kolordu, Tümen ve Alay numaraları harekatı takip edebilmek için adeta zorla yazılmıştır. Çünkü 450 mevcutlu kolordu, 150 mevcutlu alay olmaz!

2. Planlar çok iyi hazırlanmasına rağmen, lojistik destek “hiç yok” denecek kadar kötüdür.

3. Ast birliklerin işlerine karışılmış, hiç inisiyatif verilmemiş, hiç güven duyulmamıştır. Birlikler genellikle açıkta bırakılmış ve meskûn mahallerden yeterince faydalanılmamıştır. Bir an evvel Sarıkamış’a girmek isteği yüzünden istirahat verilmemiş, Mehmetçik çok yıpranmıştır.

4. Emniyet, keşif ve irtibat tedbirleri tam anlamıyla çok zayıftır. Bu da başarıyı yok etmiştir.

Fotoğraf: Mehmetçiğin karda bir mola anı

5. İkmal çok aksamış ve askerler günlerce aç kalmışlardı.

6. Askerler kış şartlarına uygun teçhizata sahip değillerdi.

Fotoğraf: Üçüncü orduya ait askerler yürüyüş halinde.

7. İleri derecede tecrübeli kumandanların, genç ve tecrübesiz olanlarla değiştirilmesi harekâtın kritik noktalarında önemli eksiklikler meydana gelmesine sebep olmuştur.

Fotoğraf: Başlangıçtaki Üçüncü Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa

Fotoğraf: Üçüncü Ordu Komutanlığını da devir alan Başkumandan Vekili Enver Paşa

8. Bir taraftan haddinden fazla aktif bir komutan (Hafız Hakkı Paşa), diğer taraftan çok pasif bir komutan (Galip Paşa) muharebeleri çok etkilemiştir.

Fotoğraf: Hafız Hakkı Paşa (Alahuekber dağiarında eriyen kolordunun komutanı)

9. Rusları tespit etmekle görevli 11'inci Kolordu görevini yerine getiremediği için bu durum harekâtın gidişatını olumsuz etkilemiştir.

Fotoğraf: Türk süvari birlikleri

10. Ocak ayının ilk haftasından sonra çekilen 3'üncü Ordu'nun kalan kuvvetlerini Ruslar takip etmemiş ve bu kuvvetlerin imhadan kurtulmasına neden olmuştur. Böylece Ruslar önemli bir fırsatı kaçırmıştır.

11. Kesin sonuç noktalarından yararlanılamamış, bir kaç defa fırsat kaçırılmıştır. Birlikler parça parça kullanılmıştır.

12. Plan, harekat safhası sebepsiz değiştirilmiş, 10'uncu Kolordunun kuşatma mihveri uzatılmıştır. Bu da bir Kolordunun erimesine sebep olmuş, muharebenin akışını değiştirmiştir.

Kroki: 10. kolordu ilerleme istikameti harekat safhasında sebepsiz değiştiriliyor

Kroki: 9 ve 10. kolorduların ilerleme istikametleri (genel)

13. 25-26 Aralık 1914 günlerinde, içerisinde Rus Askerleri bulunan Sarıkamış'a Türkler tarafından taarruz edilmememiştir. Bu da Sarıkamış Harekâtı'nın dönüm noktasını teşkil etmiştir.